Aydınlanma Zihniyeti, Tzvetan Todorov

Aydınlanma’nın geleneksel rakipleri, yani cehalet taraftarlığı, keyfi otorite ve fanatiklik, kestikçe tekrar çıkan Hidra’nın başları gibiler…

— Tzvetan Todorov

Merhaba

Tzvetan Todorov, edebiyat eleştirisi, göstergebilim ve düşünce tarihi alanlarında önemli eserler vermiştir.

Tzvetan Todorov 1980’lerden itibaren çeşitli tarihsel bağlamlar içinde düşünce tarihi, hafıza sorunları ve ötekiyle kurulan ilişki konularına dikkatini yöneltir. Ortak yaşamı konu alan analizi antropolojik ve tarihsel bir yaklaşımı içerir. Hümanizmin tarihi üzerine yaptığı araştırmalar Jean-Jacques Rousseau, Montesquieu, Montaigne, Benjamin Constant ve Jacques Cazotte düşünürlerin eserlerinin önemini ortaya koyar.

“Tanrı’nın ölümünden, ütopyaların çöküşünden sonra müşterek yaşamımızı hangi entelektüel ve ahlâki temel üzerine inşa etmek istiyoruz?” Sorumluluk sahibi varlıklar olarak davranmak için yalnızca söylemimizi- zira o kolay- eylemlerimizi de temellendirecek kavramsal bir çerçeveye ihtiyacımız var. Böyle bir çerçeve arayışıyla yola koyulduğumda bir düşünce ve duyarlılık akımına, Aydınlanma‘nın hümanist tarafına vardım. 1789 yılını önceleyen yüzyılın dörtte üçü boyunca mevcut kimliğimizin oluşumunda her şeyden fazla sorumluluğu olan köklü değişim gerçekleşir. Tarihte ilk kez insanlar, yazgılarını kendi ellerine almaya ve eylemlerinin nihai amacını insanlığın esenliği olarak belirlemeye karar verirler. Bu hareket yalnızca tek bir ülkeden değil tüm Avrupa’dan kaynaklanır; felsefe ve siyaset, bilim ve sanat, roman ve otobiyografi üzerinden kendini ifade eder.

Elbette geçmişe basit geri dönüş ne olanaklıdır ne de arzı edilir bir şeydir. 18. yüzyılın yazarları, o zamandan sonra baş gösteren ve her gün dünyayı paramparça eden sorunları çözemezler. Yine de söz konusu radikal dönüşümü daha iyi anlamak bugün daha iyi yaşamamıza yardımcı olabilir.

Aydınlanma köklü bir yenilik çağı değil bir sonuç, yeniden özetleme ve sentez çağıdır. Aydınlanma‘nın büyük fikirlerinin kökeni 18.yüzyılda değildir. Bu fikirler Antik Çağlar’dan kaynaklanmadıklarından geç Orta Çağ, Rönesans ve klasik dönemin izlerini taşırlar. Aydınlanma aynı anda hem rasyonalist hem ampisittir, Decartes‘in olduğu kadar Locke’un da mirasçısıdır. Eskileri ve modernleri, evrenselcileri ve tikelcileri bağrına basar, tarihe ve sonsuzluğa, ayrıntılara ve soyutlamalara, doğaya ve sanata, özgürlüğe ve eşitliğe aşıktır. Bileşenleri eski olsa da bunların birleşimi yenidir; söz konusu olan yalnızca bu bileşenlerin birbiriyle uyumlu şekilde düzenlenmiş olması değildir; ayrıca bu fikirler yalnızca Aydınlanma uğrağında kitaplardan çıkıp gerçek hayata geçerler- ki bu asli önemdedir.

Çağımızın önemli düşünürlerinden Tzvetan Todorov bu soruyu, Aydınlanma ve hümanizm geleneğini eleştirel biçimde sahiplenme çağrısı yaparak yanıtlar.

“Aydınlanma, insanın kaderini eline almaya ve eylemlerinin nihai amacını insanlığın  esenliği olarak belirlemeye karar verdiği andır. Bireyin ve hakikat arayışının iktidar karşısında özerkliği, laiklik, evrensel değerlerle donatılmış bir insanlık ideali Aydınlanma’nın yapı taşlarıdır.”

İnsani değerlerin ve hakikat duygusunun değersizleştirildiği, keyfiliğin, cehalet savunusunun ve ben-merkezciliğin güçlendiği günümüzde Aydınlanma zihniyetini canlı tutmak işte bu yüzden önem taşımaktadır.

“Tanrı’nın ölümünden, ütopyaların çöküşünden sonra müşterek yaşamımızı hangi entelektüel ve ahlâki temel üzerine inşa etmek istiyoruz?” Çağımızın önemli düşünürlerinden Tzvetan Todorov bu soruyu, Aydınlanma ve hümanizm geleneğini eleştirel biçimde sahiplenme çağrısı yaparak yanıtlar.

Aydınlanma Zihniyeti, okumayanlara tavsiye, okuyanlara bilgiyi hatırlatma amaçlı. Tzvetan Todorov’un Aydınlanma Zihniyeti adlı eseri, yalnızca geçmişin düşünsel mirasını hatırlatmakla kalmaz; aynı zamanda bugünün dünyasında neden hâlâ bu değerlere tutunmamız gerektiğini güçlü bir şekilde savunur. İşte bu eserin günümüz için neden önemli olduğuna dair bazı temel noktalar:

Aydınlanma’nın Temel Değerleri ve Günümüz Todorov, Aydınlanma düşüncesini sadece tarihsel bir dönem olarak değil, bir zihniyet olarak ele alır. Bu zihniyetin temel taşları şunlardır:

• Bireysel özerklik: Kendi aklıyla düşünme ve karar verme yetisi
• Laiklik: İnanç ve düşünce özgürlüğünün teminatı
• Hakikat arayışı: Bilgiye ve akla dayalı bir yaşam
• Evrensel insanlık ideali: Irk, din, cinsiyet fark etmeksizin herkesin eşit değerde görülmesi

Bu değerler, günümüzde artan kutuplaşma, cehaletin yüceltilmesi ve bireysel hakların aşındırılması gibi tehditler karşısında daha da kıymetli hale geliyor2.

Eleştirel Sahiplenme Çağrısı Todorov’un yaklaşımı, Aydınlanma’yı romantize etmek değil; onu eleştirel biçimde sahiplenmektir. Yani:

“Geçmişin mirasını körü körüne savunmak değil, onu bugünün ihtiyaçları doğrultusunda yeniden düşünmek gerekir.”

Bu da eseri, sadece felsefi bir inceleme değil, aynı zamanda bir eylem çağrısı haline getiriyor.

Neden Şimdi? Günümüzde:

• Bilimsel gerçekler sorgulanıyor,
• Otoriter eğilimler güç kazanıyor,
• Toplumsal diyalog yerini kutuplaşmaya bırakıyor.

Bu ortamda Todorov’un savunduğu Aydınlanma zihniyeti, bir tür ahlaki pusula işlevi görüyor. İnsanlığın ortak iyiliğini önceleyen, çoğulculuğu ve eleştirel düşünceyi yücelten bir yaklaşım sunuyor

Tzvetan Todorov Hayatı ve Kariyeri

((1939–2017) Tzvetan Todorov, 1 Mart 1939’da Bulgaristan’ın Sofya kentinde doğmuş, 20. yüzyılın en etkili düşünürlerinden biri olarak kabul edilen Fransız-Bulgar kökenli bir filozof, tarihçi, edebiyat kuramcısı ve deneme yazarıdır.

Eğitim ve Göç: 1961’de Sofya Üniversitesi Slav Dilleri Bölümü’nden mezun olduktan sonra, 1963’te Fransa’ya göç etti. Paris’te Roland Barthes gibi önemli düşünürlerle tanıştı ve yapısalcılık akımının önde gelen isimlerinden biri haline geldi.

Akademik ve Kuramsal Katkılar:

• Yapısalcı edebiyat kuramına katkı sağladı; Gérard Genette ile birlikte Poétique dergisini kurdu.
• Rus biçimciliği ve Fransız yapısalcılığı arasında köprü kurdu.
• Fantastik: Bir Edebi Türe Yapısalcı Bir Yaklaşım ve Poetikaya Giriş gibi eserleriyle edebiyat kuramına yön verdi.
• Aydınlanma Zihniyeti adlı eseriyle, Aydınlanma düşüncesinin günümüz için önemini savundu.

Düşünsel Temalar Todorov’un çalışmaları; kimlik, ötekilik, etik, insan hakları, hafıza ve totalitarizm gibi temaları işler. Amerika’nın Fethi ve Yeni Dünya Düzensizliği gibi eserlerinde Batı’nın ötekini nasıl tanımladığını sorgular.

Akademik Görevler ve Onurlar:

• CNRS’te (Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi) araştırma yöneticiliği yaptı.
• Harvard, Yale, Columbia ve Berkeley gibi üniversitelerde misafir profesörlük yaptı.
• American Academy of Arts and Sciences ve American Philosophical Society üyeliklerine kabul edildi.

Ölümü: Todorov, 7 Şubat 2017’de Paris’te hayatını kaybetti. Geride bıraktığı eserler, hem akademik dünyada hem de entelektüel çevrelerde hâlâ büyük bir etki yaratmaktadır.

Yazarlar sizi okumaya davet ediyor.

Sevgiyle okuyunuz…