Kendini Bilmek İçin Kitap!

Merhaba

Büyük bir sanatçının eserinin karşısına geçtiğimizde, biçimlerin mükemmelliğine hayranlıkla bakmakla ya da tek tek her imgenin anlamını soruşturmakla yetinmeyiz; insan etkinliklerinin en büyüleyici sırlarından biri hakkında biraz aydınlanmayı da umarız: Yaratım süreci sıradışı bir sanatçıda nasıl işler? Genel takdir kazanacak bir eserin ortaya çıkmasını hangi koşullar mümkün kılmıştır? Yaşamak ile yaratmak arasındaki en elverişli ilişki nedir? Burada, bu dâhilerden birinin hikâyesini hareket noktası alarak ve hayatının resminde bıraktığı izleri inceleyerek, bu esrarın perdesini usulca kaldırma arzusuna kendimi bırakmak istiyorum. Rembrandt, döneminin en fazla takdir görmüş ressamlarından biri, sonrasında da yaşadığı yüzyılın ve ülkesinin en ünlü sanatçısı olmuştur. Acaba ürettiği imgeler günü gününe sürdürdüğü hayatının mahremiyetine nüfuz etmemize izin verir mi? Eseri bize onun hakkında ve bu eseri yaratmasını mümkün kılan şey hakkında ne öğretir?

17. yüzyılda Hollanda’da “tür resmi” de denilen, gündelik hayatı konu alan görece yeni bir resim türü serpilir.
Bu gelişme son derece anlamlıdır. Bu tür imgeler antikçağdan beri tek tük var olmuş olsa bile, bütün o sıradan davranışlar -yemek, uyku, âşıkların buluşması ya da erotik ilişkiler, konserler, çocuklara gösterilen ilgi, çeşitli mesleklerin icrası- tarihte ilk kez temsil nesnesi olmaya layık görülerek sistematik olarak işlenir. Böylelikle, gözler önündeki etkinlik ya da eyleme dair varılan yargı ne olursa olsun, ressam hem görünür dünyaya övgüsünü sunar hem de en sıradan hallerin ve en sık görülen varlıkların değerini olumlar. Geçmişin hiyerarşik dünyasında bir yarık açılır ve onca zamandır temsillere tahakküm eden, dünyayı yukarı ve aşağı, tinsel ve tensel, iyi ve kötü diye bölen Manici ruhun geri çekildiği görülür. Çocuğuna yemek veren yediren anne takdir görmek için artık Bakire Meryem’e benzemek zorunda değildir.

Tüm resimleri de tıpkı tarih resimleri ve portreler gibi insanların alemini tasvir eder.

Diğer yandan, yapmak ve olmak varoluş ve öz nasıl karşıtsa, gündelik hayat resmiyle portre de birbirine öyle karşıttır.

Dolayısıyla, Rembrant kendi dünyasını hangi imgelerle temsil ettiyse, bizim de sorularımıza yanıt ararken o imgelere dönmemiz gerekir. Ancak ilk engel burada karşımıza çıkar : Çağdaşlarının çoğundan farklı olarak o gündelik hayat tabloları yapmamıştır.

Ya Sanat Ya Hayat, aslında eserin de sanatçının da aynı hayatın içinden beslenerek karşımıza çıktığını gösterirken ikilemi tersine çeviriyor: Hem sanat hem hayat! 

Kitabın ikinci bölümünde ise, bu kez bambaşka bir noktadan, sanat ile ahlak arasındaki yüzlerce yıllık çatışmadan yola çıkan Todorov, Iris Murdoch üzerinden dünyaya, hayata duyulan sevginin hem sanatın hem de ahlakın temelinde yattığını gösterir. Iris Murdoch varsayımı ise şöyledir:

Bütün bu sorgulamalar, İngiliz filozof ve romancı iris Murdoch’un 1950’lİ yılların sonundan 1970’li yılların sonuna uzanan dönemde yazdığı bir dizi metinde yeni bir yoruma kavuştu. Murdoch bu dönemde meşhur öncüllerinin bazılarıyla -özellikle Platon ve Kant’la, ama Rilke’yle de— sanat ile ahlak arasındaki ilişkiler konusunda söyleşiye girdi ve bu söyleşiler kendi anlayışını ifade etmesine yardımcı oldular. İşte, 1959 tarihli bir metinde yer alan ilkesel nitelikte bir ifade: “Sanat ile ahlak […] aynı şeydir. Özleri aynıdır. İkisinin de özü sevgidir. Sevgi, kendinden başka bir şeyin gerçek olduğuna dair, gerçekleşmesi son derece zor bir bilinçlenmedir. Sevgi -dolayısıyla sanat ve ahlak— gerçekliğin keşfinden ibarettir.”*

Murdoch temel nitelikte bir psikolojik olgu olan benmerkezciliğimizden ve bundan kaynaklı bencilliğimizden yola çıkar. Biz kendimizi doğal olarak dünyanın merkezi gibi düşünürüz; dolayısıyla dış dünyanın bizden bağımsız olarak var olduğunu, evrende önemsiz bir toz zerreciği olduğumuzu —kaçınılmaz olarak- keşfetmek bize acı verir. Bu keşfin neden olduğu acıdan kendimizi korumak için bir “düşler bulutu”, bir fantasmalar sürüsü üretiriz; bunların bir kısmı doğrudan doğruya benliğimizi yüceltir ve teselli eder, diğer kısmıysa onu çevremizdeki kurgularla, mitsel ve dinsel anlatılarla ilişkiye sokarak dolaylı olarak korur. Bu pratikler önlerine koymak isteyeceğimiz engellerin etrafından dolanmakta mahirdir.

Bir sanat eseri üretmek için dünyayı kabul etmek gerekir ki, bu, tahammülle başlayan, dikkat ve saygıyla devam eden ve sevgide -bencil sahip olma arzusundan arınmış bir sevgide- doruğa varan bir pratiktir.

Todorov, Yine hem sanat hem hayat demektedir.

Bunca karmaşa ve kafa karışıklığı içinde yaşadığımız, sanatla hayatın bağını çoğu zaman kaçırdığımız günümüzde, ayakları sağlam bir zemine basan açık ve net çözümlemeler, yorumlar okumak, hayata ve  sanata yeniden inanç duymak isteyen herkese…

Ya Sanat Ya Hayat, okumayanlara tavsiye, okuyanlara bilgiyi hatırlatma amaçlı.

Yazarlar sizi okumaya davet ediyor.

Sevgiyle okuyunuz…